قالیباف حجمی: هنر تلفیق فرش و مجسمه

قالیباف حجمی: هنر تلفیق فرش و مجسمه

قالیباف حجمی، که با عناوین دیگری همچون فرش سه‌بعدی یا مجسمه‌بافی با فرش نیز شناخته می‌شود، یکی از شاخه‌های نوین و خلاقانه در هنر-صنعت فرش‌بافی ایران است. در این رشته، هنرمند بافنده از چارچوب سنتی قالی‌های مسطح فراتر رفته و با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته، آثاری با حجم، عمق و فرم سه‌بعدی خلق می‌کند.

این هنر توانسته است کاربری فرش را از یک کف‌پوش صرف، به یک اثر هنری تزئینی و مفهومی ارتقا دهد که در دکوراسیون داخلی، گالری‌های هنری و فضاهای معماری مدرن جایگاه ویژه‌ای یافته است.

ویژگی‌های کلیدی قالیبافی حجمی

• ایجاد بُعد و حجم: اصلی‌ترین مشخصه این هنر، خلق فرم‌های برجسته و سه‌بعدی است. این حجم‌سازی می‌تواند در تمام سطح اثر یا تنها در بخش‌های خاصی برای تأکید بر جزئیات به کار گرفته شود.
• نوآوری در تکنیک بافت: برای ایجاد حجم، بافندگان از روش‌های خلاقانه‌ای استفاده می‌کنند، از جمله:

• تغییر در ارتفاع پرز: با بلند و کوتاه کردن هدفمند پرزها، عمق و برجستگی ایجاد می‌شود.
• استفاده از پودهای متغیر: به کارگیری پودهای ضخیم و نازک به صورت متناوب به شکل‌گیری حجم کمک می‌کند.
• چله‌کشی خاص: چله‌کشی بر روی دارهای مخصوص و گاهی به صورت چندسطحی یا زاویه‌دار انجام می‌شود تا بستر لازم برای بافت حجم فراهم گردد.

• تلفیق هنر و صنعت: این رشته هنری، مهارت دقیق و فنی قالی‌بافی را با خلاقیت و دید هنری مجسمه‌سازی در هم می‌آمیزد.
• کاربردهای تزئینی و هنری: این آثار غالباً به عنوان یک عنصر دکوراتیو مستقل، مانند تابلوفرش‌های دیواری، مجسمه‌های بافته شده برای قرارگیری روی پایه و یا بخشی از یک چیدمان هنری (Installation Art) به کار می‌روند.

فرآیند خلق یک اثر حجمی

اگرچه فرآیند کلی بافت ریشه در قالی‌بافی سنتی دارد، اما مراحل آن پیچیده‌تر و تخصصی‌تر است:

1.      طراحی: در این مرحله، طراح باید علاوه بر نقشه دوبعدی رایج، ابعاد، زوایا و حجم نهایی کار را به دقت پیش‌بینی و طراحی کند.

2.      آماده‌سازی دار: معمولاً از دارهای سفارشی و مخصوصی استفاده می‌شود که به بافنده امکان مانور و دسترسی به زوایای مختلف کار را می‌دهد.

3.      بافت: بافنده با استفاده از گره‌های متقارن (ترکی) یا نامتقارن (فارسی)، با تغییر در کشش نخ‌ها و ارتفاع گره‌ها، به تدریج حجم مورد نظر را می‌سازد.

4.      پرداخت و قیچی‌زنی: این مرحله، حساس‌ترین و هنری‌ترین بخش کار است. پس از اتمام بافت، هنرمند با استفاده از ابزارهای تیز مانند قیچی و تیغ‌های مخصوص، با مهارتی شبیه به مجسمه‌تراشی، به حجم‌ها فرم نهایی می‌بخشد، جزئیات را نمایان می‌کند و سطح کار را پرداخت می‌زند.

قالیبافی حجمی به عنوان یک رشته تخصصی و نوین، در حال گسترش است و در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و دانشکده‌های هنر به علاقه‌مندان تدریس می‌شود و جایگاه خود را به عنوان یکی از صادرات هنری ارزشمند ایران در بازارهای جهانی تثبیت می‌کند.