گردشگری فرهنگی چیست؟

گردشگری فرهنگی یکی از انواع گردشگری است که طیف وسیعی از گردشگران را در بر می گیرد و به دلیل نقش مهم آن در حفظ فرهنگ و تاریخ اجتماعات مختلف شایسته توجه ویژه ای است .واژه فرهنگ به خودی خود مفاهیم پیچیده ای را در برمی گیرد . حالا تصور کنید این مفهوم را در کنار مفهوم پیچیده تری مانند گردشگری قرار دهیم . نتایجی که حاصل می شود بسیار گسترده و گوناگون خواهد بود .

یکی از نظریه‌پردازان فرهنگی، واژه‌ی فرهنگ را دربرگیرنده‌ هنر و یادگیری و شیوه کلی زندگی مردم می داند؛ یعنی، فرهنگ با گذشته و سنن (مثلاً تاریخ و میراث)، ترجمان‌های خلاق (مثلاً کارهای هنری و اجراها)، سبک زندگی و آداب و عادات مردمان مرتبط است. اما در اینجا این مسئله مطرح می شود که بسیاری از گردشگران، همان اندازه که به فرهنگ مردمان مختلف علاقه‌مند هستند به اماکن تاریخی، یادبودها ، موزه‌ها و نگارخانه‌ها  هم علاقه نشان می دهند.

در تعریف گردشگری فرهنگی باید این مسئله در نظر گرفته شود که این نوع از گردشگری  صرفا مصرف محصولات فرهنگی گذشته نیست، بلکه مصرف فرهنگ معاصر یا شیوه زندگی یک اجتماع یا منطقه را هم در بر می گیرد. بنابراین، گردشگری فرهنگی هم گردشگری میراث (مرتبط با اشیاء بازمانده از گذشته) و هم گردشگری هنری (مرتبط با تولیدات فرهنگی معاصر) است.

بنابراین به طوز خلاصه می توان گفت که مقصود از گردشگری فرهنگی بحث درباره آن بخش از این صنعت است که بر جذابیت های فرهنگی توجه خاصی می کند. این جنبه های جذاب متفاوت اند و شامل کارهای انجام شده در جوامع ، #موزه ها، اماکن تاریخی و از این قبیل چیزها در همه زمانها می شود.

انواع گردشگری فرهنگی

گردشگری فرهنگی به دلیل گستردگی مفاهیم فرهنگ به انواع مختلفی تقسیم می شود که در ادامه به تعریف هریک از آنها می پردازیم :

گردشگری میراث

گردشگری میراث با جاذبه های ملموس و ناملموس سر و کار دارد .جاذبه‌هایی مانند اماکن و شهرهای تاریخی،  تاریخ و سبک زندگی جوامع بومی اشاره کرد. به تجمع گردشگران در جاذبه های ملموس مانند اماکن تاریخی ، این اماکن را با مشکل محافظت روبه رو خواهد کرد . جاذبه های ناملموس نیز روزبه‌روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کنندوحفاظت از جاذبه های فرهنگی ناملموس از قبیل زبان، داستان‌ها، سبک‌های هنری، موسیقی، رقص و باورهای مذهبی تلاش بیشتری را می طلبد.

گردشگری هنری

گردشگری هنری بازدید از هنرهای دیداری و نمایشی، جشنواره‌ها و رویدادهای هنری را در برمی گیرد . در این نوع گردشگری علاوه بر دیدار از نگارخانه‌ها، موزه‌ها، تئاترها و کنسرت‌ها از هنرها، صنایع، رقص و موسیقی محلی نیز بازدید می‌شود.در این گردشگری مسئله مهم جلوگیری از تجاری سازی محض هنر است که موجب کم ارزش شدن آن می شود.

گردشگری شهری

گردشگری شهری شامل فعالیت‌های گردشگری است که در شهرهای بزرگ و کوچک صورت می‌گیرند. بسیاری از این فعالیت‌ها با میراث و هنر شهرهای تاریخی و فرهنگی مرتبط هستند. شهرهای جدید نیز جاذبه‌های جدیدی را به شکل مجموعه‌های بزرگ فراغتی و سرگرمی، محله‌های فرهنگی جدید و خلاق و رویدادهای عظیم عرضه می‌کنند.

گردشگری روستایی

گردشگری روستایی شامل فعالیت‌هایی است که در مناطق خارج از شهرها انجام می‌شوند؛ چشم‌اندازهای طبیعی، ممکن است جاذبه‌های اصلی این مناطق باشند.

تعدادی از فعالیت‌های معمول در این نوع گردشگری عبارتند از دیدن جاذبه‌های زیست‌محیطی و کشاورزی ، گردشگری غذا و نوشیدنی و بازدید از چشم‌اندازهای فرهنگی . هر روز بر تعداد مراکز سلامت و تندرستی یا مراکز جامع در مناطق روستایی افزوده می‌شود. در بسیاری از این مراکز فعالیت‌های فرهنگی، خلاقانه و معنوی (مثلاً یوگا و مراقبه) در جریان است.

گردشگری قومی یا بومی

گردشگری قومی یا بومی، آن گروه از گردشگران را به خود جذب می‌کند که مایلند مردمان محلی را در خانه‌هایشان ببینند و سنن و آداب و رسوم آنها را از نزدیک شاهد باشند.دلیل علاقه گردشگران به این نوع گردشگری تعامل واقعی و خودجوش بین آنها و مردم محلی است .  فعالیت‌های معمول در این نوع گردشگری شامل پیاده‌روی طولانی مدت و شرکت در مراسم فرهنگی یا خلاق مانند رقص یا صنعت‌گری است. این نوع گردشگری اگرچه می‌تواند به احیای سنن و افزایش غرور فرهنگی قومیت ها کمک می‌کند اما باید آسیب های زیست محیطی ، اجتماعی و فرهنگی آن را نیز در نظر گرفت.

هدف سفر های فرهنگی

می توان گفت سفر با هریک از اهداف زیر را می توان نوعی سفر فرهنگی به حساب آورد :

1ـ بازدید از جاذبه ها و مقاصد قدیمی و حضور در جشنهای سنتی

2ـ سفر به قصد استفاده از غذاها و نوشیدنی های محلی و منطقه ای

3ـ تماشای رخدادها ورزشی سنتی و شرکت در فعالیتهای تفریحی محلی

4ـ بازدید از کارگاه ها شامل مزارع، مراکز صنعتی یا کارخانجات

ابعاد مختلف

‏گردشگري فرهنگي از دو بعد تعريف مي شود. در بعد مفهومي گردشگري فرهنگی، حركت انسان ها براي جاذبه هاي فرهنگي و جدا شده از مكان معمولي سكونت با هدف به دست آوردن اطلاعات و تجربه جديد براي ارضاي نيازهاي فرهنگي تعريف شده است.

از نظرفنی گردشگري فرهنگي، حركت انسان ها براي جاذبه هاي فرهنگي خاص همچون مكان هاي ميراث، نشانه هاي زيبا شناختي و فرهنگي،‌ هنرها و نمايش ها،‌كه خارج از مكان معمولي سكونت قرار دارد را در بر مي گيرد (Bachleitner,1999,201) .

اين گونه گردشگري در طي منشور گردشگري فرهنگي اهداف زير را مدنظر دارد:
–  تشويق و تسهيل كار متصديان حفظ و مديريت ميراث به منظور نشان دادن اهميت ميراث به جامعه ميزبان و بازديد كنندگان.

–  كمك به پيشرفت و تشويق صنعت گردشگري براي حمايت و اداره گردشگري به شيوه‌هايي كه ميراث و فرهنگ هاي زنده جامعه ميزبان را محترم شمارد و آن را اصلاح كند.

–  تسهيل و تشويق گفت و گو ميان طرفداران محيط زيست و متوليان صنعت گردشگري درباره اهميت و شكنندگي مكان هاي ميراث، مجموعه ها و فرهنگ هاي زنده از جمله نياز رسيدن به آينده اي پايدار براي آنها.
–  تشويق تدوين كنندگان طرح ها و سياست ها براي شكل دادن به اهداف و راهبردهاي جامع و قابل اندازه گيري مرتبط به ارائه و تبيين مكانهاي ميراث و فعاليت هاي فرهنگي در زمينه حفظ و نگهداري آنها(ايكوموس، 1381، 160-159(.

گردشگری فرهنگی؛ در جستجوی آداب و رسوم بکر و زنده در شرق

گردشگری فرهنگی حرکت انسان‌ها برای بازدید از جاذبه‌های فرهنگی محسوب می‌شود که با هدف به دست آوردن اطلاعات و تجربه جدید، برای ارضای نیازهای فرهنگی انجام می‌گیرد.

توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی، گسترش دهنده فرصت‌های تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان است و گردشگری فرهنگی حرکت انسان‌ها برای بازدید از جاذبه‌های فرهنگی محسوب می‌شود که با هدف به دست آوردن اطلاعات و تجربه جدید، برای ارضای نیازهای فرهنگی انجام می‌گیرد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری، درصد بالایی از گردشگری بین‌المللی با انگیزۀ فرهنگی بوده که به‌طور چشمگیری این فرایند رو به افزایش است.

از تخت جمشید تا بازار سرپوشیده تبریز، از سازه‌های آبی شوشتر تا موزه ایران باستان، از نقش جهان و مسجد شیخ لطف‌الله تا نقش رستم و ارگ بم و صدها خانه تاریخی تنها بخش کوچکی از داشته‌های تاریخی ایران‌اند که این سرزمین وسیع را به یک مقصد مهم برای گردشگران فرهنگی در سراسر جهان بدل کرده است. اما گردشگری فرهنگی تنها به بازدید از آثار و ابنیه تاریخی محدود نمی‌شود؛ صنایع دستی متنوع و آداب و رسوم متعدد اقوام مختلف ایرانی هم در این گنجینه عظیم می‌گنجند.

همچنین باید گفت که گردشگری تاریخی، طیف بزرگی از گردشگری فرهنگی را تشکیل می‌دهد که با توجه به اهمیت بالای خود به صورت مجزا به آن پرداختیم. اما علاوه بر موزه‌ها، سایت‌های تاریخی، باستان‌شناسی و معماری، در این گونه از گردشگری می‌توان روی میراث فرهنگی ناملموس و صنایع دستی متمرکز شد که ظرفیت‌های فراوانی برای جذب گردشگران خارجی دارد؛ گردشگری که به دنبال یافتن آداب و رسوم بکر و زنده راهی شرق می‌شود تا اصالت واقعی را در آن تجربه کند.

سفر به نقاط دوردست جهان برای گردشگر فرهنگی فرصتی برای کسب اطلاعات و ارضای نیازهای فرهنگی است؛ چراکه بخشی از جریان گردشگری در چارچوب گردشگری فرهنگی، تضاد فرهنگی را پشت سر گذاشته و با قبول فرهنگ میزبان یعنی مناطقی که از آن بازدید می‌کنند بیشتر به دنبال شناخت از فرهنگ بومی است. و چه جایی بهتر از خاورمیانه و به خصوص ایران برای پاسخ به نیاز شناخت این فرهنگ‌های بومی زنده؟

جنبه‌های علمی مردم شناسی و میراث فرهنگی ناملموس ایران مانند آداب و رسوم، فرهنگ، نوع معیشت و… بخش مهمی از این جاذبه‌ها هستند؛ از ده‌ها آئین عزاداری محرم در شهرها و روستاهای ایران که به گونه‌های مختلف برگزار می‌شود تا مراسم آئینی مرتبط با کشاورزی، نوروز، شب یلدا، جشن‌ها و عروسی‌ها و رقص‌های محلی و آئین‌هایی که مرتبط با تغییر فصل بوده‌اند. برخی از این آئین‌ها در طول سال‌ها رو به فراموشی رفته یا گستره عمل به آن محدود به مناطق کوچکی شده اما برخی دیگر به مرور زمان رنگ و بوی دیگری گرفته و پرقدرت‌تر از گذشته همچنان در سراسر شهرهای ایران زنده‌اند.

در کنار این آئین و رسوم، صنایع‌دستی نیز از جنبه‌های قدرتمند گردشگری فرهنگی ایرانی است؛ هنر دست زنان و مردان ایرانی که برای رفع نیاز شخصی و فروش به کار می‌رفته و امروز برخی از آنها ساخته می‌شود تا زینت خانه‌های شهری و حتی گردشگران علاقه‌مند خارجی باشد. از فرش و گلیم و ورنی و قالی و دیگر دست‌بافته‌های عشایری و روستایی تا سفال و معرق و منبت و سوزن‌دوزی و صدها صنعت دیگر که محصول هنر دست کسانی است که قدر معجزه سر انگشتان خود را می‌دانند و آن را برای خلق یک محصول هنری و کاربردی به کار می‌گیرند.

اهداف شکل‌گیری گردشگری فرهنگی در یک منطقه وابسته به تدارک فرهنگی و ارائه جذابیت‌های موجود، پشتیبانی محلی و منطقه‌ای از گردشگری فرهنگی در مفهوم ساختار اجتماعی و سازمانی و همچنین وجود جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در تلفیق با هم و شکل دادن به یک چشم‌انداز فرهنگی است؛ بنابراین شکل‌گیری این گونه گردشگری و همراه با آن افزایش آگاهی ساکنان محلی درباره مضرات و منافع گردشگری فرهنگی می‌تواند مفید واقع شود. در این میان، حمایت از میراث بوم شناختی و دستیابی به شرایط لازم برای حفظ جمعیت محلی در هر منطقه از جمله دیگر نیازهاست. دوباره کشف کردن و اهمیت یافتن امتیازات فرهنگی گم‌شده ساکنان محلی، امکان تشخیص و توسعه آگاهی‌های منطقه‌ای در بعد فضایی و هویت فرهنگی و توسعه فزاینده یک احساس خوب تعلق به یک فرهنگ و ایجاد زیر بناهای اقتصادی‌ در یک دوره بلندمدت و افزایش اشتغال در یک اقتصاد در حال رکود می‌تواند از دستاوردهای موثر گردشگری فرهنگی برای یک کشور باشد که ضرورت توجه به داشته‌های آئینی و صنایع دستی و آثار تاریخی این مرز و بوم را برای توسعه گردشگری فرهنگی بیش از پیش جدی می‌کند.

گردشگری تبریز – موزه مشروطه

موزه مشروطه تبریز خانه ای ازجنس مقاومت ومردانگی وقتی وارد محله قدیمی راسته کوچه میشویم موزه مشروطه در اوایل خیابان نظر همگان را بخود جلب مینماید .این خانه که در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیم گیری های سرنوشت ساز سران مشروطه بوده است. مالک نخستین آن ”حاج مهدی کوزه کنانی…

گردشگری تبریز – درب گجیل

درگذشته به منظور حفظ امنیت شهرها و جلوگیری ازهجوم اشرار دیواره هایی در اطراف شهر ساخته میشد و درهمین دیواره ها دروازه هایی برای ورود و خروج مسافران، کاروان هاو…تعبیه شده بود.به مرور زمان و با توسعه حریم شهرها این دیواره ها از بین رفت و دروازه ها بصورت نمادی…

گردشگری تبریز – خانه کمپانی تبریز

موزه حیات وحش تبریز یا موزه تاریخ طبیعی تبریز ، یکی از موزه های شهر تبریز است که در محل اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجانشرقی قراردارد. یکی از جاذبه های گردشگری شهر تبریز موزه تاریخ طبیعی تبریز میباشد که در واقع بزرگترین و کامل ترین مجموعه موزه تاریخ…

گردشگری تبریز – خانه ختایی

خانه ختایی خانه ی استقامت و ایستادگی یکی از اهالی معتمد آذربایجان در برابر زورگویی است.کانون هدایت و مبارزه،خانه رشادت، خانه ای در یکی ازمحلات تاریخی و مشهور تبریز میباشد. ختائیان خانواده ی بازرگان و ثروتمندی بودند که در نزدیکی باغشمال در خانه ها و باغ های بزرگ تو در…

گردشگری تبریز – حمام نوبر

یکی از جاذبه های تاریخی شهر تبریز حمام نوبر میباشد،حمامی با معماری خیره کننده و هنرمندانه،که قدمت آن به دوره ی قاجار برمیگردد.  حمام نوبر یکی از باشکوه ترین ابنیه ایرانی به جای مانده از دوره قاجاریه است و بعنوان اولین و بزرگترین سفره خانه سنتی شهر تبریز فعالیت دارد…

گردشگری تبریز – موزه شهرداری

موزه شهرداری تبریز،موزه ایست در شهر تبریز که در طبقه زیرزمین ساختمان کاخ شهرداری تبریز واقع می باشد.در سال ۱۳۸۶عمارت شهرداری تبریز،بمناسبت بزرگداشت یکصدمین سال تاسیس اولین انجمن شهر و بلدیه ایران در تبریز،به نخستین و تنها موزه تاریخ شهرداری های ایران تبدیل شد و پس ازکشور چین، در ریف…

گردشگری داخل شهر

گردشگری تبریز – خانه علی مسیو

علی مسیو یکی از شخصیتهای برجسته و مشهور انقلاب مشروطه در آذربایجانشرقی بود و این خانه منسوب به وی میباشد. او یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز و از رهبران ایشان بوده است. خانه علی مسیو ، به خانه فکر مشروطه خواهان معروف است.در واقع علی مسیو رهبری جریان نهضت…

گردشگری داخل شهر

گردشگری تبریز – مسجد جامع تبریز

محوطه مسجد جمعه یا مسجد جامع تبریز چسبیده به بازار و شامل چند مسجد ، از دوره های مختلف تاریخی و مدرسه طالبیه میشود . میتوان گفت این مجموعه به علت تغییرات بسیاری که در طول تاریخ داشته و زلزله های مختلف شهر تبریز شکل و شمایل امروزی به خود…

گردشگری تبریز – موزه صدا

نخستین موزه صدا در کشور و نخستین موزه خصوصی در آذربایجان شرقی در چهارم اردیبهشت ۱۳۹۷ در تبریز در خانه تاریخی امیر پرویز افتتاح شد . خانه امیر پرویز مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی است .این خانه در سال  ۱۳۸۴ ثبت ملی شده است.  (قسمت های پایین ساختمان بیشتر…